نظام های میراثی کشاورزی مهم جهانی در ایران

اولین تلاش برای تهیه پروپوزال‌ها به منظور ثبت در نظام جیاس در جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۰۹ انجام شد. در این سال طبق توافقنامه‌ای که وزارت جهاد کشاورزی با دفتر نمایندگی فائو در جمهوری اسلامی ایران منعقد نمود، مقرر شد که چهار پروپوزال برای سیستم‌دامپروری عشایر، انجیر استهبانات، قنات کاشان و پسته دامغان تهیه شود. پس از سفر وزیر جهادکشاورزی به رم در فوریه ۲۰۱۴ (زمستان ۱۳۹۲) و دیدار ایشان با مدیرکل محترم فائو، موسسه پژوهش های برنامه‌ریزی، اقتصادکشاورزی وتوسعه روستایی مکلف شد تا در اسرع وقت پروپوزال کشاورزی مبتنی بر قنات در کاشان را برای ثبت در جیاس تهیه نماید.

موسسه با همکاری دفتر اموربین‌الملل و سازمان‌های تخصصی، معاونت‌های تخصصی مربوطه، محققین برجسته در حوزه قنات و مسئولین و کشاورزان و ذینفعان سخت کوش محلی، در یک دوره فشرده دو ماهه، پروپوزال « سیستم کشاورزی مبتنی برقنات در کاشان» را تهیه و نمایندگان جمهوری اسلامی ایران با حضور در همایش جیاس در ماه آوریل سال۲۰۱۴ (اردیبهشت ماه ۱۳۹۳) ضمن دفاع از پروپوزال ارائه شده، موفق به ثبت نظام فوق در جیاس شدند. در آذرماه ۱۳۹۳ مراسم رسمی تحویل لوح ثبت اولین نظام ایران در جیاس با حضور کلیه مسئولین و نمایندگان جامعه محلی در تهران برگزارشد.

برای شناسایی نظام‌های میراثی کشاورزی در ایران، از مهرماه ۱۳۹۳ یک طرح پژوهشی در قالب سه پروژه در موسسه تعریف شد در این طرح پژوهشی ایران به سه منطقه شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم بندی شد.

معیارهایی که برای شناسایی نظام‌های دارای پتانسیل درنظر گرفته شدند به شرح زیر بود:

•            اهمیت محصولات کشاورزی ، سطح زیرکشت ، تعداد خانواده های بهره بردار
•            فولکلور کشاورزی
•            تنوع محصولات کشاورزی و صادرات
•            کشاورزی و جشنواره‌های روستایی
•            جغرافیای تاریخی کشاورزی
•            چشم‌اندازهای طبیعی و گردشگری روستایی و طبیعی
•            صنایع فرآوری و وابسته به کشاورزی
•            وجود ایستگاه تحقیقاتی

نتایج این طرح پژوهشی که با مطالعه و مصاحبه با کارشناسان و خبرگان جوامع محلی انجام شد نشان داد که با توجه به معیارهای فوق و سایر معیارهای جیاس، ۳۳ نظام شامل ۱۲ نظام در منطقه شمالی، ۱۱ نظام در منطقه مرکزی و ۱۰ نظام در منطقه جنوبی قابلیت انجام مطالعه و تهیه پروپوزال و ثبت در نظام جیاس را دارا می‌باشند. بدیهی است که موضوعات مختلفی در کشور وجود دارند که به کمک جوامع محلی قابل شناسایی ومعرفی می باشند. از ابتدای سال ۱۳۹۴ با توجه به نتایج مطالعه پیش‌گفته، تهیه چهار پروپوزال نظام های انگور دره جوزان ملایر ، انار نی‌ریز، آلوی خرو نیشابور و گل محمدی برزک کاشان، همراه با به روز رسانی دو پروپوزال انجیر استهبانات، و زعفران مبتنی بر قنات گناباد نیز در دستور کار موسسه قرار گرفت. همچنین نظر به آگاهی سازی عمومی یک پروپوزال درخصوص نظام کشاورزی باغ‌های سنتی قزوین نیز توسط دانشگاه‌بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین و یک تشکل غیر دولتی تهیه شد.

 

تشکیل کمیته ملی جیاس: در آذرماه ۱۳۹۴ با ابلاغ وزیر محترم وقت جهاد کشاورزی، دستور تشکیل کمیته ملی جیاس ایران(NIAHS) به جناب آقای دکتر بخشنده معاون محترم برنامه‌ریزی و اقتصادی وقت وزارت جهادکشاورزی داده شد و به دنبال آن موسسه به عنوان دبیرخانه کمیته ملی مشخص شد. با توجه به دستور وزیر محترم جهادکشاورزی مبنی بر عضویت سایر دستگاه‌ها در کمیته ملی جیاس، موسسه به عنوان دبیرخانه پس از مکاتبات با کلیه دستگاه‌های درون و برون وزارت جهادکشاورزی اولین جلسه کمیته ملی جیاس را در خردادماه ۱۳۹۵ تشکیل داد.

 

ساختار نظام ملی کشاورزی میراثی با اهمیت جهانی در ایران در سه سطح محلی، استانی و ملی طراحی شده است که دو بخش پژوهش و بازار و تجارت نیز این سه سطح را حمایت می­ کنند.

 

باتلاش های موسسه پژوهشهای برنامه­ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، تاکنون (آذرماه ۱۴۰۲) شش سایت به ثبت جهانی رسیده است. ایران در سال ۱۴۰۲ با ۶ نظام ثبت شده، بعد از کشورهای چین، ژاپن و کره مقام چهارم را در دنیا کسب کرده است.

نظام های میراثی کشاورزی مهم جهانی در ایران